شیراز، فارس – استان فارس، یکی از پهناورترین استان‌های ایران، این روزها با چالش جدی تامین آب دست و پنجه نرم می‌کند. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان از کاهش ۶۰ تا ۸۰ درصدی بارش‌ها در برخی مناطق خبر داده و بر لزوم مدیریت مصرف و صرفه‌جویی در آب برای مقابله با این بحران تاکید کرده است. این وضعیت، آینده منابع آبی استان را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
بحران بارش و خشکی سدها: چالش‌های کم‌آبی در فارس
علی شبانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب (آبفا) استان فارس، در نشستی خبری که همزمان با “هفته صرفه‌جویی در مصرف آب” برگزار شد، اعلام کرد که استان فارس با وجود پهناور بودن، با محدودیت‌ها و تنگناهای جدی در بخش منابع آب، به ویژه بارش، مواجه است.
او به آمار نگران‌کننده بارش‌ها اشاره کرد: “میانگین بارش استان در سال آبی گذشته ۱۷۰ میلی‌متر بوده است.” این وضعیت با پراکنش نامتوازن بارش‌ها بدتر شده است؛ در حالی که مناطق غربی استان وضعیت نسبتاً مطلوبی دارند، شمال شرق، جنوب شرق و جنوب استان عملاً بارش قابل توجهی نداشته‌اند و کاهش بارش در این مناطق بین ۶۰ تا ۸۰ درصد نسبت به سال زراعی گذشته بوده است. شبانی افزود که بارش‌های رگباری در بخش مرکزی نیز نتوانسته سدها را به اندازه کافی آبگیری کند و حتی سد سیوند امروز کاملاً خشک است. این خشکی، تامین آب شهرهای اطراف را به چاه‌های دیگر مناطق و حتی استان‌های مجاور وابسته کرده است.
وابستگی به منابع زیرزمینی و افزایش سرسام‌آور عمق چاه‌ها
مدیرعامل آبفا فارس تاکید کرد که حدود ۸۴ درصد آب استان از منابع زیرزمینی تامین می‌شود. این وابستگی شدید به آب‌های زیرزمینی، با توجه به کاهش سطح آبخوان‌ها، به یک نگرانی جدی تبدیل شده است. شبانی با اشاره به افزایش عمق چاه‌ها در استان گفت: “در سال گذشته در منطقه مهدی‌آباد فسا، عمق کف‌کنی چاه‌ها به ۴۹۵ متر رسید و متوسط عمق چاه‌ها در استان به حدود ۳۰۰ متر رسیده است.” این افزایش عمق، دسترسی به منابع آب زیرزمینی را سخت‌تر کرده و به طور چشمگیری هزینه استحصال آب را افزایش می‌دهد.
شبانی درباره گستردگی خدمات آبفا در استان گفت: “در ۱۲۲ شهر و ۲۵۰۰ روستا خدمات آب توزیع می‌شود و هشت شهر و چهار روستای استان تحت پوشش شبکه فاضلاب هستند.” او همچنین به چالش تامین آب در شهرهایی اشاره کرد که فاصله‌های طولانی (بین ۶۰ تا ۷۷۰ کیلومتر) با چاه‌ها و خطوط آبرسانی دارند، که نشان‌دهنده ابعاد وسیع چالش‌های موجود در تامین منابع آبی است.
مدیریت مصرف و فرهنگ‌سازی: رویکرد وزارت نیرو برای آینده
شبانی بر این باور است که “تاکنون به موضوع آب آنچنان که باید توجه نشده است.” وی تصریح کرد که وزارت نیرو رویکرد خود را به سمت مدیریت مصرف تغییر داده است و این رویکرد باید به فرهنگ عمومی تبدیل شود تا نسل‌های آینده نیز از کمبود آب در امان باشند. او تاکید کرد که با کاهش بارش‌ها، کیفیت آب نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد، اما با وجود محدودیت‌ها، آبفا تلاش کرده است تا تنش به مرحله بحران نرسد و در تمامی فصول، به ویژه تابستان، فعالیت شبانه‌روزی برای حفظ کیفیت آب صورت می‌گیرد.
در استان فارس، یک میلیون و ۲۰۰ هزار مشترک آبفا وجود دارد که ۳۳ درصد آن‌ها روستایی هستند. این مشترکان روستایی به دلیل فعالیت‌های دامداری و کشاورزی، مصرف بالایی دارند که مدیریت منابع را دشوارتر می‌کند. الگوی مصرف در استان فارس ۱۲ مترمکعب تعیین شده است.
پروژه‌های عمرانی و توسعه زیرساخت‌ها: نوری در دل تاریکی کم‌آبی
با وجود چالش‌های موجود، شرکت آبفا فارس در حال اجرای پروژه‌های عمرانی گسترده‌ای است. شبانی خبر داد که در سال گذشته ۱۴۰ پروژه با اعتبار ۱۴۰۰ میلیارد تومان افتتاح شده است و از ابتدای سال جاری نیز بهره‌برداری از پروژه‌ها آغاز شده است. در حال حاضر ۹۹ پروژه در ۳۳ شهرستان، ۴۱ شهر و ۳۷۳ روستا در حال اجراست که شامل ۳۸۰ کیلومتر لوله‌گذاری، حفر ۴۶ حلقه چاه، ۲۹ کیلومتر برق‌رسانی و تجهیز ۱۲ ایستگاه پمپاژ می‌شود.
برنامه‌ریزی شده است که ۱۱ پروژه آبفا پیش از تابستان ۱۴۰۴، ۵۳ پروژه در هفته دولت و ۲۵ پروژه در دهه فجر سال جاری در سطح استان به بهره‌برداری برسد.
وضعیت فاضلاب و آینده انرژی‌های تجدیدپذیر
در بخش فاضلاب، شبانی توضیح داد که در هشت شهر و چهار روستا تصفیه‌خانه فاضلاب وجود دارد و سطح برخورداری مردم از شبکه فاضلاب در استان حدود ۱۵ تا ۱۶ درصد است. شیراز با بیش از ۶۰ درصد برخورداری از شبکه فاضلاب، وضعیت بهتری دارد. پروژه‌های شبکه فاضلاب در شش شهر آباده، سپیدان، فیروزآباد، نی‌ریز، فسا و داراب نیز آغاز شده و با پیگیری‌های انجام شده، گشایش‌های مالی رخ داده است. سال گذشته بیش از ۳۵۰۰ میلیارد تومان قرارداد برای پروژه‌های فاضلاب ابلاغ شد که پیش‌بینی می‌شود ظرف ۲۴ ماه آینده تکمیل شوند.
در راستای بهره‌برداری بهینه از منابع، شبانی از راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی در کنار تصفیه‌خانه‌ها در شهرهای آباده، فسا و نی‌ریز با ظرفیت حدود ۳ هزار کیلووات خبر داد. همچنین، برنامه‌هایی برای استفاده بهینه از پساب فاضلاب در دستور کار قرار دارد؛ از جمله امضای قرارداد مدل مالی با فولاد اقلید برای استفاده از پساب که به زودی نهایی خواهد شد. این اقدام هم به تولید کمک می‌کند و هم به استفاده بهینه از منابع آبی منجر می‌شود. فراخوان جذب سرمایه‌گذار برای استفاده از پساب فاضلاب در برخی شهرستان‌ها منتشر خواهد شد و استفاده از پساب در صنایع در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده است.
مدیرعامل آبفا فارس در پایان به اجباری شدن کنتورهای هوشمند اشاره کرد که مزایای متعددی در بهبود مدیریت مصرف دارد. شعار امسال هفته صرفه‌جویی آب نیز “کار” (کیفیت، اقتصاد و رضایتمندی) اعلام شده است. با توجه به این چالش‌های آبی، چه راهکارهای نوآورانه‌تری برای مدیریت مصرف و استفاده بهینه از منابع آب در استان فارس می‌توان به کار گرفت؟
