دشت کاشان در یک دهه اخیر، در میان ۳۶ منطقه زیرحوضه آبریز دریاچه نمک، بیشترین مساحت تحت تأثیر خشکسالی بسیار شدید را به خود اختصاص داده است. این خبری است که رئیس اداره هواشناسی کاشان، عباس ارغوانی، با استناد به گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، اعلام کرده است.
ابعاد فاجعه در کاشان و مقایسه با سایر مناطق
بر اساس این گزارش، ۷۳ درصد از مساحت دشت کاشان دچار خشکسالی بسیار شدید بوده است. این در حالی است که این رقم برای لواسانات ۶۲ درصد، تهران ۳۷ درصد و دماوند ۱۳ درصد گزارش شده است. این آمار نشان‌دهنده وخامت وضعیت خشکسالی در منطقه کاشان و نیاز مبرم به راهکارهای جامع و فوری است.
عوامل مؤثر بر فعالیت کانون‌های گرد و خاک
ارغوانی به عوامل متعددی اشاره کرد که در فعالیت کانون‌های گرد و خاک در دشت کاشان نقش دارند. این عوامل به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- عوامل هواشناسی: تغییر در پارامترهای هواشناسی مانند سمت و سرعت باد، رطوبت خاک، فعالیت سیستم‌های جوی در منطقه و خارج از منطقه و شدت خشکسالی از جمله این عوامل هستند.
- عوامل غیرهواشناسی: تغییر نوع کاربری‌ها، تغییر نوع بافت خاک و فعالیت‌های انسانی که نیاز به به‌روزرسانی سالانه دارند، از دیگر عوامل مؤثر بر فعالیت کانون‌های گرد و خاک به شمار می‌روند.
او توضیح داد که کاهش بارش‌های کمتر از نرمال، تشدید شرایط خشکسالی، کاهش رطوبت خاک و پایین آمدن آستانه جدا شدن خاک از سطح زمین (از هشت به چهار متر بر ثانیه) علت اصلی افزایش وقوع پدیده گرد و خاک در سال جاری بوده است. همچنین، تغییر الگوهای اقلیمی و عدم تزریق رطوبت به سیستم‌های جوی باعث شده که به جای عبور از منابع آبی مانند مدیترانه، سیستم‌ها با عبور از بیابان‌ها به صورت وزش باد بروز کنند و گرد و خاک را با خود حمل کنند.
ریشه‌یابی پدیده گرد و خاک در اردیبهشت ماه
ارغوانی با اشاره به بادهای شدید در اردیبهشت گذشته، توضیح داد که علت وقوع توده گرد و خاک در ششم اردیبهشت ماه، ناشی از نفوذ توده گرد و خاک از مرزهای غربی و عموماً جنوب عراق و جنوب غرب کشور و منطقه خوزستان بوده است. همچنین، الگوی ریزگردهای هفته آخر اردیبهشت نیز به دلیل عدم تزریق رطوبت به فعالیت سیستم‌های جوی در کشور و خارج از کشور بود که ناپایداری جوی در بعدازظهر و آغاز شب، سبب جدا شدن و برخاستن خاک از سطح زمین شد.
چالش‌ها و راهکارهای مدیریت ریزگردها در دشت کاشان
رئیس اداره هواشناسی کاشان به مشکلات موجود در دشت کاشان اشاره کرد و گفت که پیش‌بینی گرد و خاک هر منطقه بستگی به اطلاعات به‌روز کانون گرد و خاک در منطقه دارد که در حال حاضر موجود نیست. او همچنین از کمبود ایستگاه‌های سنجش با توجه به گستردگی منطقه خبر داد.
از جمله موانع مدیریتی ریزگردها در دشت کاشان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قوانین موجود در کشور: شامل قانون هوای پاک یا مصوبه هیئت وزیران در بحث گرد و خاک، عمدتاً برای شرایط بحران برنامه‌ریزی شده‌اند و برای وضعیت قبل از ورود به مرحله بحران برنامه‌ای ارائه نمی‌دهند.
- نبود اعتبارات لازم: در دستگاه‌های مربوط برای تجهیز و برنامه‌ریزی.
- نداشتن ارتباط تخصصی و کارشناسی: بین دستگاه‌های مربوط و کانون گرد و خاک در مرز مشترک با استان قم.
برای مدیریت مؤثر ریزگردها در دشت کاشان، راهکارهای زیر پیشنهاد شده است:
- افزایش دستگاه‌های سنجش: در مناطق مختلف شهرستان.
- تشکیل کمیته تخصصی: بین دستگاه‌های مربوط با هدف طراحی برنامه مشخص و شناسایی مناطق با ریسک بالا با تأمین اعتبار لازم.
- بازدیدهای میدانی مستمر: از کانون‌های فعال ریزگردها در منطقه بعد از وقوع حادثه.
- تشکیل جلسات کارگروه اضطرار: قبل و بعد از وقوع طوفان و گرد و خاک.
- برگزاری جلسات بین استان‌های هم‌مرز: برای شناسایی و کنترل منابع گرد و خاک.
- تهیه یک بانک منظم از وقوع پدیده گرد و خاک: به منظور استفاده از روش‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین.
این اقدامات می‌توانند گام‌های مؤثری در کاهش اثرات خشکسالی و پدیده ریزگردها در دشت کاشان باشند. با توجه به این چالش‌ها، به نظر شما چه همکاری‌هایی بین دستگاه‌های مختلف برای مقابله با این بحران حیاتی است؟
