کافئین به‌عنوان پرمصرف‌ترین ماده روان‌فعال طبیعی، در قالب نوشیدنی‌های مختلف از چای و قهوه تا انرژی‌زاها در دسترس است. پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد که هرچند مصرف معقول قهوه می‌تواند با بهبود خلق‌وخو و کاهش علائم افسردگی همراه باشد، نوشیدنی‌های انرژی‌زا حتی در مقادیر اندک خطر بروز افکار و اقدام به خودکشی را افزایش می‌دهند.
چرا قهوه محافظ سلامت روان است؟
اثرات مثبت قهوه بیشتر به‌خاطر ترکیب کافئین و آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی آن است. کافئین از طریق فعال‌سازی مسیرهای دوپامینی و سروتونینی در مغز، هوشیاری را بالا می‌برد و با کاهش خستگی ذهنی و بهبود تمرکز، به تسکین موقت علائم افسردگی کمک می‌کند. همچنین آنتی‌اکسیدان‌های قهوه از آسیب‌های اکسیداتیو جلوگیری می‌کنند و سلامت عصبی را تقویت می‌نمایند.
اجزای پرخطر در نوشیدنی‌های انرژی‌زا
- مقادیر بالای شکر که می‌تواند تروتمای اضطراب و نوسانات خلقی را تشدید کند
- محرک‌های غیراستاندارد مانند تاورین و گوارانا در دوزهای نامشخص
- ویتامین‌های گروه B یا آمینواسیدها در سطوح بیش از نیاز روزانه که تعادل بیوشیمیایی مغز را بر هم می‌زند
این ترکیب‌ها با افزایش ناگهانی ضربان قلب و برهم زدن ریتم خواب، امکان بی‌قراری مزمن و تشدید افکار منفی را بیشتر می‌کنند.
گروه‌های در معرض خطر
نوجوانان و جوانان به‌خاطر نوسانات هورمونی و محیط پررقابت تحصیلی و کاری، بیشترین مصرف‌کنندگان انرژی‌زاها هستند. مردانی که همزمان الکل یا سیگار مصرف می‌کنند نیز در معرض بالاترین ریسک روانی قرار می‌گیرند.
توصیه‌هایی برای مصرف هوشمندانه کافئین
- محدود کردن مصرف روزانه کافئین به حداکثر ۴۰۰ میلی‌گرم (حدود ۴ تا ۵ فنجان قهوه متوسط)
- اولویت دادن به قهوه خالص یا چای سبز به جای نوشیدنی‌های حاوی شکر و افزودنی‌های نامشخص
- اجتناب از مصرف کافئین نزدیک به زمان خواب و پرهیز از ترکیب با الکل یا داروهای روان‌تأثیر
آگاهی از این تفاوت‌های ظریف می‌تواند نقشی کلیدی در حفظ و ارتقای سلامت روان جامعه داشته باشد؛ قهوه در بالاترین میزان متعادل ابزار حمایتی ذهن است و انرژی‌زاها با چند پیمانه مصرف، می‌توانند سلامت روانی را به چالش بکشند.
