یک مطالعه جدید نشان میدهد که سفر فضایی و قرار گرفتن طولانیمدت در شرایط بیوزنی و تابشهای کیهانی میتواند روند پیری سلولی را در بدن انسان تسریع کند. این یافتهها نگرانیهای تازهای درباره سلامت فضانوردان در مأموریتهای طولانیمدت ایجاد کرده است.
نشانههای پیری سلولی در فضا
محققان دانشگاه کالیفرنیا با بررسی سلولهای بنیادی خونساز انسان در چهار مأموریت تدارکاتی اسپیسایکس به ایستگاه فضایی بینالمللی دریافتند که پس از ۳۲ تا ۴۵ روز اقامت در فضا، این سلولها نشانههای آشکاری از پیری سریع نشان میدهند. سلولها بیشفعال شدند، ذخایر انرژی خود را از دست دادند و توانایی بازسازی و تولید سلولهای سالم جدید کاهش یافت.
نقش ریزگرانش و تشعشعات کیهانی
به گفته دکتر «کاترینا جیمیسون»، مدیر موسسه سلولهای بنیادی سنفورد، فضا «آزمون نهایی استرس برای بدن انسان» است. او تأکید کرد که ریزش گرانش و تابشهای کیهانی از مهمترین عوامل تسریعکننده پیری مولکولی در سلولهای بنیادی خون محسوب میشوند.
تغییرات ژنتیکی و آسیب به تلومرها
این مطالعه نشان داد که سلولهای بنیادی در فضا دچار آسیب DNA و کوتاه شدن تلومرها شدند. تلومرها کلاهکهای محافظ انتهای کروموزومها هستند که نقش مهمی در سلامت سلولی و پیشگیری از سرطان دارند. کوتاه شدن آنها نشانهای از پیری زودرس و افزایش خطر بیماریهای مرتبط با سن است.
التهاب و اختلال در سیستم ایمنی
علاوه بر تغییرات ژنتیکی، محققان نشانههایی از التهاب و استرس در میتوکندری سلولها مشاهده کردند. این وضعیت باعث فعال شدن بخشهای خفته کد ژنتیکی شد که میتواند عملکرد سیستم ایمنی را مختل کرده و خطر ابتلا به بیماریها را افزایش دهد.
امکان بازگشتپذیری آسیبها
نکته قابل توجه این است که پس از بازگشت سلولها به زمین و قرار گرفتن در محیط سالم، بخشی از آسیبها بهتدریج معکوس شد. این موضوع امیدواریهایی را برای طراحی مداخلات پزشکی جهت محافظت یا حتی جوانسازی سلولها در مأموریتهای فضایی آینده ایجاد کرده است.
پیامدهای علمی برای زمین
محققان تأکید میکنند که نتایج این پژوهش تنها به سلامت فضانوردان محدود نمیشود. درک چگونگی تسریع پیری در فضا میتواند به کشف راهکارهای جدید برای مقابله با بیماریهای مرتبط با سن مانند سرطان و اختلالات ایمنی در زمین نیز کمک کند.
چشمانداز تحقیقات آینده
پژوهشگران قصد دارند مطالعات بیشتری روی فضانوردان انجام دهند تا راهکارهای حفاظتی در مأموریتهای طولانیمدت فضایی شناسایی شود. به گفته جیمیسون، پیچیدگی آزمایشهای فضایی دانشمندان را وادار میکند تا روی زمین نیز تحقیقات دقیقتر و مؤثرتری انجام دهند؛ یافتههایی که میتواند به پیشرفت چشمگیر در حوزه پزشکی منجر شود.
در مجموع، نتایج این مطالعه نشان میدهد که سفر فضایی پیری سلولی را تسریع میکند و در عین حال فرصتی بینظیر برای درک بهتر فرآیند پیری و توسعه درمانهای نوین در زمین فراهم میآورد.
