در سال‌های اخیر، ناپیدا اما پیوسته، سطح زمین در برخی نقاط استان کرمانشاه به‌سوی پایین حرکت کرده است. فرونشست تدریجی و شکل‌گیری فروچاله‌های ناگهانی، نشانه‌های هشداردهنده‌ای هستند که از برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی حکایت می‌کنند.
علت اصلی؛ خالی شدن سفره‌های زیرزمینی
در دو دهه گذشته، بیش از ۹۰ درصد منابع آب استان در اختیار بخش کشاورزی بوده و حدود ۱۰ درصد مزارع با برداشت‌های فراتر از سهم خود، خلأهایی در مخازن زیرزمینی ایجاد کرده‌اند. افزون بر این، صنایع آب‌بر مانند کارخانجات قند، فولادی و نیروگاه‌ها نیز به‌صورت غیرمستقیم فشار مضاعفی بر آبخوان‌ها وارد می‌کنند. وقتی ستون‌های آبخوان خالی می‌شوند، رسوبات خاک فشرده شده و فرونشست غیرقابل‌جبران شکل می‌گیرد.
دشت‌های در معرض خطر
در بررسی‌های دانشگاه رازی، دشت‌های ماهیدشت، روانسر، شیان و میان‌دربند در کانون این تهدید قرار دارند و فروچاله‌ای که اخیراً در یکی از چاه‌های صحنه ریزش کرد، نمونه‌ای از سقوط ناگهانی این سازوکار طبیعی است.
پیامد غیرقابل‌بازگشت
وقتی زمین حتی چند سانتی‌متر فرونشیند، فضای متخلخل لایه‌های خاک که روزگاری آب در آن ذخیره می‌شد، فشرده و بدون قابلیت برگشت می‌ماند. این یعنی حتی با اجرای برنامه‌های احیاء و تعادل‌بخشی، ظرفیت ذخیره‌سازی مخازن زیرزمینی به اندازه قبل از فرونشست بازنخواهد گشت.
راهکارهای فوری برای مهار فرونشست
- واقعی کردن قیمت آب و افزایش جرائم بازدارنده برای اضافه برداشت
- نصب سامانه‌های نظارتی ماهواره‌ای و سنجش دقیق ارتفاع زمین نسبت به سطح دریا
استراتژی‌های بلندمدت در مدیریت آب
- استفاده از ظرفیت آب باران و هدایت آن از طریق چاه‌های تغذیه‌ای؛ ظرفیت بالقوه حدود ۴۵ میلیون مترمکعب در سال
- توسعه کشت محصولات کم‌آب‌بر مانند زعفران و به‌کارگیری پساب تصفیه‌شده در صنایع آب‌بر
با اجرای همزمان این اقدامات، فرصت آن وجود دارد که کرمانشاه از لبه بحران فرونشست فاصله گرفته و چشم‌انداز پایداری در منابع زیرزمینی را تجربه کند.
